در آزمایشگاه شیمی به نسبت سایر علوم، لوازم بسیار زیادی برای کار خواهید یافت. در واقع تنوع ابزاری و کارکرد هر کدام از این وسایل، آنقدر زیاد و جالب است که شاید لازم باشد هفته ها در مورد آنها . در ادامه به صورت تیتروار، معرفی کوتاهی از وسایل موجود در این فهرست خواهیم داشت:
بوته چینی
بوته چینی آزمایشگاهی ظرف مخروطی (مخروط ناقص) شبیه انگشتانه است که لبه های آن کاملا صاف و جداره های داخلی و خارجی آن صاف و صیقلی است. اگرچه بوته آزمایشگاهی را از جنس فلز (به ویژه از نیکل). گرافیت و سفال (بوته گلی یا سفالی) نیز می سازند اما این بوته ها عمدتا از جنس چینی تهیه می شود و معمولا دارای سرپوش است.
از بوته در آزمایشگاه معمولی برای اندازه گیری آب تبلور کات کبود یا سولفات مس، زاج سبز یا سولفات آهن و نمک قلیا یا کربنات سدیم به فرمول و همچنین برای ذوب قند، پارافین جامد و… استفاده می شود.
چون بوته چینی در برابر گرما تا حدود ۱۲۰۰درجه سانتی گراد مقاوم است، از آن در آزمایشگاه های شیمی تجزیه برای خشک کردن رسوب و پختن رسوب در کوره الکتریکی استفاده می شود.
شیشه ساعت
همان طور که از نامش پیداست، شبیه شیشه ساعت است و در اندازه های مختلف ساخته می شود؛ همچنین از شیشه ساعت برای تبخیر سریع مایع ها و محلول ها استفاده می گردد.
قیف شیشه ای
ابزار مخروطی شکل است که در قسمت پایین آن لوله باریک و بلندی قرار دارد. نوک این لوله مورب بوده و شیشه بدنه قیف معمولا ۶۰ درجه است.
از قیف برای انتقال محلول از ظرفی به ظرف دیگر استفاده می شود (به عنوان مثال برای انتقال محلول از ظرفی به بورت، استوانه مدرج، بالن پیمانه ای، قیف شیردار، ارلن و… از قیف استفاده می کنند). برای این کار، محلول موردنظر را نخست در بشر ریخته سپس به کمک قیف تمیز به ظرف دلخواه منتقل می گردد. از قیف برای جدا کردن مایع از جامد نیزمی توان استفاده کرد.
این کار در شیمی تجزیه وزنی برای صاف کردن رسوب ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
قیف جداکننده یا دکانتور
قیف جداکننده
وسیله ای است که مایعات را بر اساس شاخص چگالی از هم جدا می‌کند؛ مثلا اگر مخلوط یک ماده آلی و آب را که با هم قابل اختلاط نیستند در مخزن این وسیله بریزیم، بر حسب چگالی، مواد در داخل این ظرف تفکیک می‌شود و ماده با چگالی بالاتر در زیر قرار می گیرد و وقتی شیر زیر ظرف را باز کنیم مایعی که دارای چگالی بالاتر است و در زیر قرار گرفته، از دستگاه خارج می‌گردد تا اینکه به مرز جدایی مایعات برسد.
در چنین حالتی شیر را می‌بندیم و ظرف دوم را در زیر قیف جدا کننده قرار می دهیم، شیر را باز می کنیم و در نهایت قیف جدا کننده با موفقیت دو مایع مخلوط را از هم جدا می‌کند.
قطره چکان
وسیله ای شیشه ای یا پلاستیکی است که یک طرف آن دارای حباب لاستیکی قابل ارتجاع و طرف دیگر آن یک میله شیشه ای (یا پلاستیکی) با نوک بسیار باریک است. طول لوله قطره چکان با ارتفاع دهانه ظرف محتوای مایع مورد استفاده متناسب می باشد و از چند سانتی متر تجاوز نمی کند.
معمولا از قطره چکان برای ریختن معرف ها (فنول فتالئین، تورنسل، هلیانتین) و یا برداشتن محلول هایی که بخار سمی تولید می کنند (مانند اسید کلریک غلیظ، آب برم، آمونیاک و…) و یا محلول هایی که احتمال خطر آنها هنگام ریختن به دست و لباس زیاد است (مانند محلول اسید سولفوریک غلیظ یا اسید نیتریک غلیظ) استفاده می کنند.
استوانه مدرج
لوله شیشه ای استوانه ای شکل، مشابه لوله آزمایش است که در پایه ای از جنس پلاستیک جای می گیرد و یا عموما دارای پایه پهن شیشه ای است که می تواند آن را روی میز به طور قائم نگه دارد. لبه آن مانند بشر، برگشتگی شیار مانندی برای خالی کردن محلول دارد. تفاوت درجه بندی آن با بورت و پیپت در این است که درجه های کوچکتر آن در پایین قرار دارد.
استوانه مدرج ابزاری است که در اندازه گیری حجم مایع ها به کار می رود.
بشر آزمایشگاهی
بشر
بشر یا لیوان آزمایشگاهی وسیله استوانه ای شکل است که در اندازه های مختلف از شیشه و یا پلاستیک ساخته می شود.
بشر ممکن است ساده یا مدرج باشد. از بشر مدرج اغلب برای برداشتن حجم معینی از مایع ها هم استفاده می شود. از بشر مدرج یا ساده، برای برداشتن مایع ها، گرم کردن محلول ها (از جنس شیشه ای) تهیه محلول، حل کردن مواد، انتقال محلول، رسوب گیری، تهیه مواد و غیره استفاده می گردد.
اسپاتول
ابزار چینی یا فلزی است که دارای دو قسمت می باشد؛ یکی دسته و دیگری تیغه ای که کمی پهن تر است. از اسپاتول برای نرم کردن مواد جامد و برداشتن آن استفاده می شود. لازم است یادآوری کنیم که مواد شیمیایی را نباید با دست برداشت. برای برداشتن مواد، ابزاری مانند اسپاتول، انواع قاشق های چینی و پلاستیکی و یا فلزی را می توان به کار برد.
بورت
بورت وسیله ای شیشه ای به صورت لوله دراز و باریک است که در انتهای زیری آن، محلی برای خارج شدن محلول وجود دارد. بورت معمولا برحسب میلی لیتر درجه بندی و هر میلی لیتر نیز معمولا خود به ده قسمت برابر تقسیم می شود.
از بورت در اندازه گیری حجم مایع ها به کار می رود.
بالن تقطیری
بالن تقطیر مانند بالن ته گرد است؛ با این تفاوت که در گردن آن یک لوله ی جانبی توخالی و باریکی وجود دارد که محل خروج مواد گازی است. از بالن تقطیر علاوه بر تقطیر مایع ها، می توان در تهیه آب مقطر، تهیه اتیلن (آبگیری از الکل)، تهیه گازهای استیلن، هیدروژن، کلر، دی اکسیدگوگرد، دی اکسیدکربن و غیره استفاده کرد.
لوازم آزمایشگاه شیمی و ارلن
ارلن
ارلن (یا ارلن مایر) ظرف مخروط شکلی است که در اندازه های متفاوت تهیه می شود و قسمت بالای آن باریکتر و اندکی برگشته و قیفی شکل است. با این وسیله هم می توان از ریختن مایع به بیرون جلوگیری کرد و هم می توان مایع را به داخل آن آسان تر ریخت.
ارلن ممکن است ساده یا مدرج باشد. از نوع مدرج آن برای برداشتن حجم معینی از مایع یا تعیین تقریبی حجم مایع استفاده می شود اما نوع ساده آن برای استفاده در کارهای گوناگون مانند گرم کردن مایع ها است.
افزون بر آن، یک نوع از ارلن دارای لوله جانبی است و به ارلن تخلیه موسوم است که برای صاف کردن با خلأ و نیز تهیه مواد گازی و غیره استفاده می شود. همان نکته های گفته شده درباره ی بشر (از قبیل شستن و گرم کردن و…) نیز در مورد ارلن رعایت می گردد.
کپسول چینی
ظرف ته گرد کاسه مانندی است که دهانه بازی دارد. در لبه آن مانند بشر شیاری وجود دارد که به آسان ریختن مایع از آن کمک می کند. از جمله کاربردهای کپسول چینی می توان به تبخیر سریع محلول ها، ذوب کردن مواد (موم، پارافین و …) گرفتن آب تبلور، استفاده به عنوان ظرف توزین و برای معین کردن قابلیت حل شدن مواد اشاره کرد.
هاون چینی
هاون چینی شبیه کپسول چینی بوده که ضخامت بدنه آن بیشتر و لبه ی آن ممکن است صاف باشد. این ابزار دارای دسته ای است که آن هم از جنس چینی می باشد و برای خرد کردن و نرم کردن مواد استفاده می شود.
اجسام و مواد بسیار سخت با عمل ساییدن در هاون به صورت کاملا نرم و پودر شده درمی آیند.
دسیکاتور
ظرف شیشه ای شبیه قابلمه است و دو قسمت دارد:
قسمت پایین آن: محل قرار دادن ماده نم گیر (مثل کلریدکلسیم بی آب، اسید سولفوریک غلیظ، آهک) است.
قسمت بالای آن که به وسیله صفحه مشبکی از قسمت پایین جدا می شود: محل قرار دادن بوته یا کپسول بوده و محتوای ماده ای است که به منظور خشک کردن (مثلا کربن دی اکسید یا آب موجود در هوا) در دسیکاتور قرار داده می شود.
پیپت
معمولا دو نوع پیپت در آزمایشگاه به کار می رود: ۱- حباب دار ۲- ساده یا مدرج.
یک پیپت حباب دار در وسط دارای مخزنی است که گنجایش پیپت روی آن ثبت شده باشد. در بالای حباب در قسمت باریک، یک خط نشانه (به صورت دایره ی سفیدرنگی) وجود دارد که باید پیپت را تا این خط نشانه پُر کرد. پیپت ساده، مانند بورت درجه بندی شده است و صفر آن در بالا قرار دارد و باید آن را مانند بورت روی درجه صفر تنظیم و تا آخر خالی کرد.
از پیپت می توان به عنوان ابزاری در اندازه گیری حجم مایع ها بهره مند شد.
پووار
از پووار برای مکش استفاده می شود اما در صورتی که مواد سمی باشند، قبل از استفاده از پووار باید از سالم بودن آن اطمینان حاصل و آن را با آب امتحان کنیم.