علائم هشدار دهنده، نمادهای شناخته شده ای هستند که برای اعلان دادن به افراد درباره­ مواد شیمیایی، مکان ها، اجسام و هر آنچه که در فضای آزمایشگاهی در جریان است، طراحی شده اند. این علائم به وسیله­ سازمان استاندارد جهانی تعریف و ارائه می گردد.

تا زمان ها قبل، این نشانه ها به صورت پراکنده و در هر کشور دارای شکل خاصی بود اما امروزه به صورت واحد تبدیل شده و برای کسی که مثلا در کشور روسیه زندگی می کند یا در انگلستان قرار دارد، یک مفهوم را می رساند.

متأسفانه در بسیاری از آزمایشگاه های فعلی ایران، همچنان از علائم قدیمی استفاده می گردد و این در حالی است که بسیاری از آزمایشگاه ها (خصوصا برای آموزش دانش آموزان در مدارس) همین نشانه های منسوخ شده هم وجود ندارند!

به هر حال، به معرفی علائم هشدار دهنده بین المللی در آزمایشگاه های شیمی می پردازیم.

این علائم قبلا نشانه های رسمی در اروپا بودند که به تدریج جایشان را به نشانه هایی با سه رنگ قرمز، سبز و زرد داده اند. به جز موارد فوق، گاهی از علائم عددی نیز برای بیان ویژگی های مواد شیمیایی استفاده می شد؛ مثلا برای گازوئیل این نشانه را استفاده می کردند:

به معنای اینکه ماده مورد نظر، گازوئیل (۱۲۰۳) و به شدت آتشگیر (۳۳) است.

همانطور که می دانید، آلمان یکی از کشور های برتر دنیا در زمینه علم شیمی است. هر محصول شیمیایی و پلیمری در این کشور حتما باید استاندارد های لازم را کسب کند (روی پوشش بسیاری از مواد شیمیایی اصل، حتما به زبان آلمانی توضیحاتی وجود دارد).

در گذشته، این کشور علائم هشدار خاص خود را داشت:

در کشور آمریکا نیز از علائم هشدار دهنده که دارای استاندارد NFPA 704 بودند استفاده می شد؛ به این معنی که تمام اطلاعات لازم در مورد یک ماده­ شیمیایی، به شکل کامل در قالب یک لوزی ۴ رنگی طراحی می گشت.

در هر کدام از این لوزی ها می توانست یک عدد و یا یک علامت قرار بگیرد (البته هنوز هم در برخی آزمایشگاه ها، از این علامت به دلیل کارایی زیاد استفاده می شود).

رنگ قرمز نشانه­ میزان خطر آتشگیری، رنگ آبی نشانه­ میزان مضر بودن برای سلامتی انسان، رنگ زرد نشانه مقدار واکنش پذیری و در نهایت رنگ سفید به نشانه­ مقدار خطر ویژه (مقیاسی که با توجه به حجم گسترده­ آزمایشات در کشور آمریکا انجام می گردد) معرفی می شود.

و سرانجام برای مواد پرتوزا، ۴ نشانه کلی تعریف شده که هم اکنون جزو علائم رسمی و معتبر در تمام کشور های دنیا به حساب می آیند.

از آنجا که مواد پرتوزا حتی به میزان خیلی کم دارای قدرت آسیب رسانی و تخریب بالایی هستند، حتما با نشانه های متمایزی از علائم کلی آزمایشگاه جدا می شوند. می توانید این نشانه ها را در این تصویر مشاهده کنید:

هر کدام از این شکل ها به این صورت شناخته می شوند:

۱) نماد زرد و ارغوانی پرتوی یونشگر مورد استفاده ایالات متحده آمریکا

۲) نماد بین المللی پرتوی یونشگر

۳) نمای پرتوی یونشگر ISO 21482

۴) نماد آبی و ارغوانی پرتوی یونشگر (تا سال ۱۹۶۴ معتبر بود)