آزمایشگاه همانطور که می تواند به مکانی جذاب برای علاقه مندان به دنیای شیمی تبدیل شود، همواره محلی خطرناک و حتی گاهی همراه با آسیب های جبران ناپذیر جسمانی برای افراد حاضر در آنجا نیز محسوب گردد. مجموعه قوانینی که در ۲۵ بهمن سال ۱۳۸۵ در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و پس از آن ابلاغ رسمی شد، دارای ۱۳۲ بند بوده که تمام این موارد به جهت حفظ سلامتی شما وضع گردیده است.
توجه و رعایت این قوانین، می تواند تجربه شیرین کار کردن در فضای آزمایشگاهی را دو چندان کند.
۷۴ بند نخست آن را در ادامه مطرح کرده ایم:
قوانین محیط آزمایشگاه
اصول کلی
۱- اتاق ها و محل کار آزمایشگاهی باید حداقل ۳ متر از کف تا سقف ارتفاع داشته و فضای مفید برای هر نفر از ۱۲ متر مکعب کمتر نباشد.
۲- در فضای آزمایشگاه، نصب تجهیزات و یا قراردادن اشیا و محصولات نباید مزاحمتی برای عبور و مرور یا کار کارکنان ایجاد نماید و در اطراف هر دستگاه باید فضای کافی برای انجام آزمایش، نظافت و در صورت لزوم اصلاحات و تعمیرات منظور شود.
۳- کف اتاق ها و قسمت هایی که محل عبور یا حمل و نقل مواد است باید صاف و هموار بوده و عاری از حفره و سوراخ، برآمدگی ناشی از پوشش بی تناسب مجاری، پیچ و مهره و لوله، دریچه یا برجستگی و هرگونه مانعی که ممکن است موجب گیر کردن یا لغزیدن اشخاص گردد باشد.
۴- کف، دیوار و سقف آزمایشگاه و انبار باید قابل شستشو بوده و در صورت ریخته شدن مایعات، کف دارای شیب کافی باشد تا مواد به طرف مجاری فاضلاب هدایت گردد.
۵- جنس لوله های فاضلاب آزمایشگاهی باید از نوع مقاوم در برابر اسیدها و بازها باشد.
۶- دیوار اتاق های آزمایشگاه باید حداقل از کف تا ارتفاع ۱/۶ متر قابل شستشو بوده و از نفوذ آب و رطوبت جلوگیری کند.
۷- در احداث ساختمان آزمایشگاه، شرایط جوی و اقلیمی مدنظر قرار گیرد و از مصالح نسوز و ضد حریق استفاده شود.
۸- برای هر اتاق، دو درب خروجی تعبیه شود و درب ها به طرف بیرون اتاق باز شده و به طور اتوماتیک بسته گردد؛ بدون منفذ باشد و در هنگام کار کارکنان قفل نگردد.
۹- تهویه محل کار در هر حالت باید طوری باشد که کارکنان آزمایشگاه همیشه هوای سالم تنفس نمایند و همواره آلاینده های شیمیایی به طور مؤثر به خارج از محیط هدایت شوند.
۱۰- شرایط جوی و نور در هر انبار و آزمایشگاه باید متناسب با نوع فعالیت و مواد آن بوده و مجهز به روشنایی اضطراری باشد.
۱۱- پلکان، نردبان و نرده های حفاظتی در ساختمان آزمایشگاه و انبار می بایست بر اساس آیین نامه های حفاظت و بهداشت کار احداث گردد.
۱۲- دستگاه های شستشوی خودکار اضطراری چشم، دست و بدن باید در دسترس کارکنان قرار گیرد.
۱۳- درب های آزمایشگاه و انبار باید دارای قفل و کلید مجزا بوده و فقط افراد صلاحیت دار مجاز به ورود باشند.
۱۴- در هر آزمایشگاه و انبار باید لوازم اعلام و اطفای حریق سیار و ثابت متناسب با نوع کار نصب گردد.
۱۵- لوازم آتش نشانی و کمک های اولیه در محل های مناسب، مشخص و در دسترس کارکنان نصب گردد.
۱۶- کلیه آزمایشگاه ها باید دارای وسایل و تجهیزات کافی جهت پیشگیری و مبارزه با آتش سوزی بوده و در تمام ساعات شبانه روز، اشخاصی که از آموزش لازم برخوردار بوده و به طریقه صحیح کاربرد وسایل و تجهیزات مربوطه آشنا می باشند در آزمایشگاه حضور یابند. ضمنا کارکنان آزمایشگاه نیز باید آموزش های لازم اطفای حریق را دیده باشند.
قوانین و استانداردهای آزمایشگاه شیمی
۱۷- در واحدهایی که مرکز آتش نشانی و اورژانس وجود دارد، آزمایشگاه و انبار باید وسیله ارتباطی مانند یک تلفن اضطراری مستقیم با مرکز مزبور را در اختیار داشته باشند.
۱۸- نصب یک نقشه یا طرح در آزمایشگاه که به طور واضح، آشکار کننده موارد زیر باشد:
– نقشه فیزیکی اتاق ها، راهروها و مسیر های ورودی و خروجی
– ابعاد اتاق
– محل ورود و خروجی های اضطراری
– محل تجهیزات و لوازم ایمنی و آتش نشانی و جعبه کمک های اولیه، تلفن اضطراری و …
– محل تهویه، سیستم گرمایشی و سرمایشی
– محل نگهداری مواد شیمیایی و خطرناک
۱۹- شبکه های تأسیساتی از آزمایشگاه شامل آب، گاز، فاضلاب و برق به شکلی طراحی شده باشند که دارای بالاترین ضریب ایمنی باشند. ضمنا نقشه های تأسیساتی مربوطه در محل مناسبی نگهداری شود.
۲۰- سیم کشی برق حتی الامکان ساده و کلیه سیم های برق به طور مناسب عایق و در کانال قرار گرفته و تعقیب مسیر آن، آسان و دارای نقشه باشد.
۲۱- در کلیه آزمایشگاه ها باید رختکن و سرویس بهداشتی در محل مناسب وجود داشته باشد.
۲۲- محل خوردن و آشامیدن باید خارج از محیط آزمایشگاه باشد.
۲۳- ساختمان آزمایشگاه باید به صورتی مناسب از فضای اداری تفکیک شده باشد.
۲۴- تجهیزات محافظت از تابش اشعه خورشید باید در قسمت خارجی پنجره ها نصب گردد.
۲۵- اگر آزمایشگاه دارای پنجره هایی است که باز می شوند یا دارای سایر منافذ می باشند، باید برای جلوگیری از نفوذ آب، گرد و غبار و سایر عوامل جوی، مجهز
به حفاظتی مناسب بوده و لبه پنجره ها نیز دارای شیب مناسب باشد.
۲۶- کف، دیوار و سقف آزمایشگاه باید قابل شستشو بوده و الزاما بدون زاویه و در مقابل مواد شیمیایی و ضدعفونی کننده ها مقاوم باشد.
۲۷- درب ها باید دارای سطوحی صاف، غیر جاذب، قابل شستشو و مقاوم در برابر مواد شیمیایی باشند.
۲۸- میزهای کار آزمایشگاهی باید از وسعت مناسب برخوردار بوده و مجهز به شیر خلاء، شیر گاز، شیر هوا، شیر آب (سرد و گرم)، فاضلاب و پریز برق ایمن باشند.
۲۹- سطوح میز کار آزمایشگاهی باید قابل شستشو، یکپارچه و مقاوم به مواد شیمیایی و حرارت باشند.
۳۰- شستشوی روپوش های آزمایشگاهی باید در محل کار انجام گیرد.
۳۱- آزمایشگاه های بیولوژیک باید مجهز به سیستم شستشوی اتوماتیک دستی باشد و نزدیک درب خروجی آزمایشگاه تعبیه گردد.
۳۲- ساختمان و طبقات نگهدارنده در انبارهای مواد شیمیایی باید از مصالح نسوز و مقاوم ساخته شود و انبار جداگانه ای به مواد شیمیایی قابل اشتعال و انفجار اختصاص یابد.
۳۳- آزمایشگاه و انبار باید مجهز به تجهیزات تهویه عمومی و در صورت لزوم، تهویه موضعی ضد جرقه باشد.
۳۴- انبار آزمایشگاه باید کمترین درب و پنجره را داشته و درصورت لزوم، از پنجره با شیشه ی مات و مقاوم در برابر شکستگی استفاده شود.
۳۵- کف انبار می بایست صاف و بالاتر از سطح زمین اطراف آن بوده و لغزنده نباشد.
۳۶- انبار و آزمایشگاه باید ضمن دسترسی آسان، مجزا باشند تا از انتقال خطرات احتمالی به یکدیگر جلوگیری به عمل آید.
۳۷- قفسه بندی و نحوه چیدمان باید به گونه ای باشد که فضای مناسب جهت دسترسی آسان و حمل و نقل ایمن فراهم گردد.
۳۸- سیستم الکتریکی می بایست ضد جرقه در نظر گرفته شود و حتما مجهز به سیستم اتصال به زمین باشد.
۳۹- محل استقرار کارکنان انبار باید در محلی مناسب و مشرف به انبار و مجزا از محوطه انبار باشد.
۴۰- محل نگهداری حیوانات آزمایشگاهی باید مجزا از سایر آزمایشگاه ها بوده و کف و دیوارهای آن قابل شستشو باشد.
۴۱- محل نگهداری حیوانات آزمایشگاهی باید از سیستم تهویه قوی برخوردار باشد.
۴۲- محل نگهداری حیوانات آزمایشگاهی باید مجهز به دوش شستشو بوده و کارکنان این بخش دارای کفش، دستکش و لباس کار مناسب باشند و به هنگام ورود و خروج، کف کفش ها ضد عفونی گردد.
قوانین و استانداردهای آزمایشگاه شیمی
اصول فیزیکی
۴۳- هنگام کار با تجهیزات گرمازا و اجسام داغ، باید همواره از ابزار و پوشش مناسب و مقاوم در برابر گرما استفاده گردد.
۴۴- برای کار طولانی مدت در محیط های سرد، باید از پوشش های مناسب و گرم استفاده گردد.
۴۵- در کار با تجهیزات سرمازا و اجسام سرد می بایست همواره از دستکش های عایق به منظور حفاظت از دست ها و بازو ها استفاده گردد.
۴۶- هنگام کار با نیتروژن مایع، همواره از پوشش های حفاظتی از قبیل دستکش، حفاظ صورت و چکمه مناسب استفاده گردد.
۴۷- به منظور پیشگیری از صدمات ناشی از سرما، درب های ورود و خروج سردخانه ها باید به اهرم هایی که از داخل قابلیت باز شدن دارند مجهز شوند.
۴۸- کلیه تجهیزات سرمازا و سردخانه ها باید به سیستم های هشداردهنده دستی و اتوماتیک مجهز باشند.
۴۹- به منظور کار در محیط هایی که تولید کننده امواج صوتی بالاتر از حد مجاز هستند، باید از گوشی های مناسب حفاظتی استفاده کرد.
۵۰- دستگاه هایی که تولید کننده امواج صوتی بالایی هستند، همواره بایستی توسط عایق صوتی مناسب مهار گردند.
۵۱- تنظیم، نگهداری و سرویس مستمر دستگاه ها به منظور جلوگیری از تشدید صدا در محیط الزامی است.
۵۲- تجهیزات و لوازمی که به سیستم خلاء متصل هستند، برای جلوگیری از پرتاب شدن باید به نحو صحیح مهار گردند.
۵۳- در آزمایشگاه هایی که با مواد رادیواکتیو کار می کنند، رعایت کلیه موازین و مقررات انتشار یافته از سوی سازمان انرژی اتمی ایران ضروری است.
۵۴- کلیه افرادی که به نوعی در معرض تشعشعات زیان آور می باشند باید به وسایل حفاظت فردی متناسب با نوع اشعه مجهز گردند.
۵۵- جهت کاهش مواجهه با مواد رادیواکتیو در آزمایشگاه ها، باید از تکنیک های علمی و عملی مناسب استفاده گردد.
۵۶- انبارداری، حمل و نقل و دفع ضایعات مواد رادیواکتیو باید ایمن بوده و از بروز هرگونه انتشار جلوگیری گردد.
۵۷- در محل هایی که از مواد رادیواکتیو استفاده می گردد، نصب علائم هشداردهنده الزامی است.
۵۸- به هنگام استفاده از لیزر، باید از وسایل حفاظتی چشم و پوست متناسب با نوع لیزر و انرژی آن استفاده شود.
۵۹- دسترسی به آزمایشگاه ها مخصوصا در زمان کار با لیزر باید محدود گردد.
۶۰- در هنگام کار با لیزر بایستی برای کلیه خطرات الکتریکی، انفجار، آتش سوزی خطرات ناشی از کار با گازهای فشرده، مایعات برودتی، فیوم های سمی و مواد رادیواکتیویته تدابیری اتخاذ گردد.
۶۱- بازدید از اجزاء مختلف دستگاه ها از جمله مایکروویو، به لحاظ حصول اطمینان از نظر عدم نشتی الزامی است.
۶۲- هنگام کار در محیط آزمایشگاه باید حتما لامپ فرابنفش (UV) خاموش باشد.
۶۳- کلیه تجهیزات برقی سیار و ثابت باید به نحو مناسب به سیستم اتصال به زمین مجهز گردند.
۶۴- کلیه ادوات و ابزار انتقال برق نظیر کابل ها و اتصالات مربوطه باید سالم و پوشش عایق داشته باشند.
۶۵- حتی الامکان سعی شود از سیم های رابط برای انتقال برق استفاده نگردد.
۶۶- تجهیزات معیوب با علائم هشداردهنده مشخص گردیده و توسط افراد آگاه و متخصص رفع نقص شود.
۶۷- در محیط های مرطوب به جز وسایل الکتریکی ضد آب، استفاده از دیگر وسایل الکتریکی ممنوع است.
۶۸- در محل هایی که احتمال وجود گازهای قابل اشتعال و انفجار وجود دارد، استفاده از ادوات برقی ضد جرقه الزامی است.
۶۹- کلیه تابلوهای برق باید در محل مناسب استقرار یافته و مجهز به کفپوش عایق در پیرامون آن باشد و در مواقع اضطراری فقط توسط افراد دارای صلاحیت کنترل گردد.
۷۰- در آتش سوزی های ناشی از برق، فقط از دی اکسید کربن و یا خاموش کننده های شیمیایی خشک استفاده گردد.
۷۱- سیلندرهای گاز اعم از پر یا خالی باید در محل مناسب و به حالت عمودی با استفاده از تسمه، زنجیر یا بست به طور ایمن مهار گردند.
۷۲- به هنگام جابجایی سیلندرهای گاز باید رگلاتور از شیر جدا شده و توسط درپوش محافظت گردد.
۷۳- برای حمل سیلندرهای گاز باید از چرخ دستی های مناسب استفاده گردد.
۷۴- رنگ بدنه سیلندر گاز بایستی بر اساس استاندارد و متناسب با نوع گاز داخلی آن بوده و برچسب شناسایی نوع گاز روی آن نصب گردد.